پرسش : هدف خداوند از تعلیم سپاس گذاری و ستایش کردن یا هدایت ما دراین جهت چیست؟ (چرا خداوند به ما یاد داده او را ستایش کنیم؟)
مقدمه ای برای پاسخ:
نکته : در علوم عقلی مانند علم کلام ، مباحث عمیقی در این زمینه مطرح شده است که آیا افعال الهی اساساً علت غایی ، هدف یا غرض (به معنای علت غایی) دارد یا خیر؟ برای روشن شدن مطلب ، باید ابتداء معنای هدف و غایت و علت غایی روشن شود.
علت غایی در جایی تصور میشود که فاعل ، فاقد صفت و کمالی باشد و با انجام فعل ، در صدد رفع این نقیصه و رسیدن به آن صفت و کمال است ؛ پس چنین معنایی از هدف و علت غایی در افعال انسانی قابل تصور است ، نه خداوند ؛ زیرا خداوند دارای تمام کمالات است. در نتیجه تصور هدف و غایت برای افعال الهی که تصور علت غایی و غرضی خارج از ذات الهی و زاید بر ذات او ، محال و باطل است . به همین دلیل گفته شده :« افعال الهی متعلق به اغراض نیست ».
اما ممکن است علت غایی را به صورتی تصور کنیم که بتوان برخود ذات هم منطبق کرد ؛ یعنی هدف و غایت را در خود ذات نه در خارج از ذات جست وجو کرد ؛ در این صورت تصور غایت و هدف در افعال الهی نیز قابل تصور خواهد بود ؛ به این صورت که ذات الهی اقتضای افاضه برخی کمالات و رحمت ها را دارد . بر همین اساس گفته میشود خدای متعال هر چه انجام می دهد برای نفع دیگران ، رفع نقص از آنها وبه کمال رساندنشان است نه برای خودش :
من نکردم خلق تا سودی کنم بلکه تا بر بندگان جودی کنم
درقرآن نیز به موارد متعددی از افعالی اشاره شده است که خداوند آن را به خود نسبت داده است و اهدافی نیز برای آن بیان کرده است ؛ مثلاً خداوند آفرینش انسان با اراده و اختیار خود انتخاب اصلح (عبادت) کند و بر اثر این عبادت ها ، لیاقت پاداش های الهی را پیدا کند و به مراتب عالی تری از قرب به خداوند برسند . (قمر/55)
نتیجه : بنابراین با این وصف ، افعال الهی نیز دارای اغراض و غایاتی است ؛ یعنی خداوند کاری را برای تحقق یک هدف انجام می دهد ، حال چه آن را هدف فعل یا هدف فاعل بدانیم .
و اما پاسخ سوال (همان سوال ابتداء بحث : هدف خداوند از تعلیم شکرگزاری چیست؟)
امام زین العابدین (علیه السلام) در دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه به ما می آموزند که خداوند متعال ما را به ستایش و شکرگزاری هدایت فرمود ، این کار خداوند بی هدف و گزاف نبوده است . هدف و غایت خداوند از این کار ، ارتقای ما به مقام «حمد» و «شکر» بوده است . وقتی به مقام «حامدین» و «شاکرین» رسیدیم ، لیاقت پاداش های بیشتر و بهتر را پیدا خواهیم کرد . اگر این هدایت الهی نبود ، ما از این مقامات و پاداش ها بی بهره می ماندیم .
«الحمد لله الذی هدانا لِحمده و جعلنا مِن اهله لِنکونَ لاِحسانه من الشاکرین و لَیجزیَنا علی ذلک جزاءَ المحسنین»
نکته : به کار بردن این تعبیرات بلند قرآنی : « سنجزی الشاکرین » ، « سَنُرید المحسنین » ، «انّ الله لا یُضیع اجرَالمحسنین»برای بیان همین منظور است .
آدرس آیات به ترتیب : آل عمران / 145 ، بقره / 58 ،توبه / 120 .
منابع :
قرآن کریم
صحیفه سجادیه ، دعای 44
کتاب صهبای حضور ، آیت الله محمد تقی مصباح یزدی ، ص 37
